به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، اجلاس اخیر کشورهای تولید و صادر کننده نفت،  اوپک که در انتها منجر به ثابت نگه داشتن سقف تولید اوپک و کاهش بی سابقه قیمت نفت شد، بار دیگر اهمیت مسئله قیمت گذاری نفت در دنیا را نشان داد. قیمت گذاری نفت در جهان از ابتدای کشف این ماده استراتژیک، همواره بحث مهم و چالش برانگیزی در اقتصاد جهانی بوده است و تولیدکنندگان و مصرف کنندگان آن همواره در تلاش بوده اند تا قیمت ها را به نفع خود بالا و پایین ببرند و یا تاثیرگذاری خود را در تغییر قیمت نفت افزایش دهند و اوپک نیز سالهاست که یکی از بازیگران این عرصه شده است.

*کم رنگ شدن تاثیر اوپک با فعال سازی بورس‌های بین‌المللی نفت

در دهه 80 میلادی، قیمت گذاری نفت توسط اوپک انجام می‏گرفت، یعنی در جلسه‌‏ای که بین اعضای اوپک برگزار می شد و برای کاهش و یا افزایش قیمت نفت خام تصمیم گیری می شد. در این سال ها همواره اکثر کشورهای عضو اوپک که تولیدکنندگان عمده نفت خام جهان بودند، بر بالا رفتن قیمت اصرار داشتند، در حالی که بالا رفتن قیمت به ضرر کشورهای مصرف کننده نظیر امریکا و کشورهای غربی بود و با توجه به عدم امکان جایگزینی نفت به عنوان یک کالای استراتژیک و وابسته بودن اقتصاد این کشورها به نفت، اقتصاد این کشورها همواره توسط قیمت نفت تهدید می شد.

در اوایل دهه 90 میلادی، کشورهای مصرف کننده نفت برای اینکه بتوانند تعیین قیمت نفت را از اختیار اوپک خارج کنند، اقدام به عرضه نفت در بورس کردند. یعنی این که نفت نیز مانند کالاهای دیگر در بورس عرضه شود و قیمت آن به جای آن که توسط کارتل اوپک تعیین گردد، بر اساس عرضه و تقاضای جهانی شکل بگیرد. لذا نفت برای اولین بار در بورس کالای نیمکس نیویورک عرضه و به معامله گذاشته شد. بدین ترتیب کشورهای مصرف کننده نفت توانستند توان اثر گذاری در قیمت نفت را تا حدود زیادی از دست کشورهای اوپک خارج کرده و این توان را خود به دست بگیرند.

از آن زمان تاکنون همواره معامله نفت بر اساس قیمت‌های بازارهای بورس که همگی در اختیار کشورهای مصرف کننده قرار دارد انجام می شود و لذا این کشورهای مصرف کننده هستند که می توانند قیمت نفت را با توجه به بورس و ابزارهایی که در کنار بورس در اختیار دارند، کنترل کنند و تاثیر اوپک در تعیین قیمت نفت کاهش یافته است. در حالی که کشورهای عضو اوپک همچنان قسمت بزرگی از نفت جهان را تامین می کنند.

همان طور که اشاره شد، یکی از مزایای بورس نفت امکان تاثیرگذاری بر قیمت جهانی این کالای استراتژیک است. علاوه بر این، مزایای زیاد دیگری مانند ایجاد بازاری قانونمند و سازمان یافته، کشف شفاف قیمت کالاها و شفافیت معاملات، برقراری امکان مدیریت ریسک، توسعه سرمایه گذاری و امثال نیز برای بورس وجود دارد که اهمیت ایجاد این ساز وکار را برای نفت دوچندان می کند.

در عین حال این احتمال وجود دارد که در صورت راه‌اندازی بورس نفت در کشورهای تولید‌کننده به جای کشورهای مصرف‌کننده، بخشی از توان تضعیف شده این کشورها در تاثیر‌گذاری بر بازار نفت به آنها بازگردد. به خصوص با توجه به این نکته که یکدستی و هماهنگی میان اعضای اوپک با مخاطرات مهمی روبرو شده است.

*مزایای راه اندازی بورس نفت در ایران

اما مزیتی که لزوم راه اندازی بورس نفت در شرایط فعلی کشور را به شدت افزایش می دهد، امکان فروش بیشتر نفت با تنوع بخشیدن به خریداران نفت کشور است. یکی از دلایل موثر واقع شدن تحریم‌ها در زمینه فروش نفت، محدود بودن خریداران نفت کشور بود که باعث شد کشورهای تحریم کننده با تطمیع و تهدید خریداران نفت ایران آن ها را از خرید نفت کشور منصرف کنند. شکل گیری بورس نفت می تواند باعث تنوع بخشیدن به روش های فروش نفت کشور که در سیاست های اقتصاد مقاومتی نیز بر آن تاکید شده بشود که روش موثری در کم کردن اثر تحریم ها به شمار می رود.

با توجه به مزایایی که در مورد بورس نفت وجود دارد فعالان این عرصه همواره بر لزوم راه اندازی آن در کشور تاکید کرده اند و البته در سال های گذشته تلاش هایی نیز برای راه اندازی بورس نفت در کشور انجام شده که در ادامه به بررسی اجمالی آن می پردازیم.

*قیمت گذاری نفت

یکی از مسائل بسیار مهم در بورس، بحث نحوه قیمت گذاری نفت در بورس است. در سال های گذشته روند قیمت گذاری به این صورت بوده  است که شرکت ملی نفت ایران که عرضه کننده نفت در بورس بوده است، قیمتی را به عنوان قیمت پایه مطرح کرده و نفت را با آن قیمت عرضه می شد که البته عمدتا به دلیل بالابودن این قیمت، معامله ای صورت نمی گرفت.

در این موارد، ساز و کار بورس حکم می کند که بدلیل وجود نداشتن مشتری برای کالای عرضه شده، عرضه کننده قیمت خود را پایین بیاورد تا حدی که خریدار برای کالا پیدا بشود و اصطلاحا «کشف قیمت» صورت بگیرد. اما همانطور که گفته شد در سال های گذشته عرضه کننده نفت بر قیمت خود اصرار می کرد و این عامل باعث عدم استقبال خریداران می شد تا حدی که برخی از مصرف کننده ها حاضر می شدند از مواد اولیه مشابه استفاده کنند مثلا به جای استفاده از نفت در پالایشگاه کوچک از میعانات گازی استفاده کنند و یا نیاز خود را با واردات نفتا از کشورهای همسایه نظیر ترکمنستان تامین کنند.

*نوع نفت عرضه شده

یکی از مسائل مهم در عرضه نفت در بورس، ثبات نوع و کیفیت نفت عرضه شده در بورس است. نفتی که در بورس عرضه می شود، الزاما باید با کیفیت یکسانی عرضه شود تا خریدار بتواند بر اساس آن برنامه ریزی کند. اگر به بررسی نفت های شاخص در بورس های معتبر جهان بپردازیم نیز متوجه خواهیم شد که هر نفتی که در بورس عرضه می شود، با کیفیت یکسان و ثابتی عرضه می گردد، به طور مثال نفت دریای شمال یا همان برنت که در بورس لندن معامله می شود همواره با کیفیت یکسانی عرضه می شود و این ثبات کیفیت است که باعث شده است تا این نفت بتواند به عنوان شاخص قیمت در جهان مطرح باشد.

*محدودیت خریداران

یکی دیگر از عواملی که در سال های گذشته در عدم موفقیت بورس نقش داشت، محدود کردن خریداران بود. این در حالی است که قواعد بورس حکم می کند که هر کسی که توانایی خرید یک واحد از یک کالا را دارد می تواند آن را بخرد و هیچ محدودیتی برای خریداران وجود ندارد. اما در سالیان گذشته، شرکت ملی نفت ایران تعداد محدودی خریدار را به بورس اعلام می کرد و تنها همین خریداران امکان خرید نفت از بورس را داشتند.

*حجم نفت عرضه شده

حجم نفت عرضه شده نیز یکی دیگر از مسائلی است که باید به آن توجه ویژه شود زیرا حمل و نقل نفت مسئله پیچیده ای است و نوع حمل و نقل در حجم نفت قابل حمل تاثیر زیادی دارد. حال که وزارت نفت قصد دارد نفت را با هدف صادرات در بورس عرضه کند، باید حجم عرضه را نیز متناسب با آن تعیین کند. برای انجام صادرات نفت، تنها راه موجود برای خریداران از بورس، تحویل گرفتن نفت به صورت فوب و انتقال با کشتی است. از طرفی کوچکترین کشتی های انتقال نفت حجمی در حدود 500 هزار بشکه دارند و لذا حجمی که عرضه می شود باید متناسب با این حجم کشتی ها باشد؛ در غیر این صورت خریداران نمی توانند نفت را جابجا کنند.

در انتها ذکر این نکته ضروری است که با توجه به اهمیت و حساسیتی که در عرضه نفت در بورس انرژی وجود دارد، لازم است تا مسئولان مربوطه با بررسی تمام جوانب کار و شرایط لازم اقدام به انجام این کار کنند. در غیر این صورت این دفعه نیز عرضه نفت در بورس به سرنوشت گذشته دچار خواهد شد.

عباس ملک ثابت کارشناس انرژی

انتهای پیام/ب